Ogłoszenie przez Ministra Zdrowia stanu zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 spowodowało, że z dnia na dzień ogromna rzesza przedsiębiorców została zmuszona do zaprzestania dotychczas prowadzonej działalności.

W związku z tym, że nie sposób obecnie stwierdzić jak długo będzie utrzymany stan zagrożenia, albo czy nie zostanie wprowadzony stan epidemii, przedsiębiorcy powinni ocenić w jaki najlepszy sposób zadbać aby ich działalność jak najmniej ucierpiała w tym okresie. Rząd pracuje nad pakietem osłonowym dla firm, ale oczywistym jest że nie wszyscy z niego skorzystają, albo forma pomocy nie zawsze będzie wystarczająca czy odpowiednia dla danej działalności.

W pierwszej kolejności należy dokonać przeglądu wszystkich podpisanych umów i zaciągniętych zobowiązań. Należy jeszcze raz sięgnąć do ich treści i postarać się znaleźć zapisy które odnoszą się do sytuacji szczególnych, nadzwyczajnych.

Należy na spokojnie, po ocenie swoich zasobów i możliwości ocenić które z umów w tej trudnej sytuacji są możliwe do zrealizowanie bez żadnych zmian, które umowy wymagają aby dokonać ich zmiany, a które utraciły sens i ich realizacja albo jest niemożliwa albo odbędzie się z rażącą stratą dla przedsiębiorcy.

Uważam, że już teraz warto zacząć rozmawiać z kontrahentami odnośnie dalszej współpracy – na zasadzie kto pierwszy ten lepszy, aby możliwie szybko wypracować ugodowe warunki i porozumienie.

Na szczęście, nawet w sytuacji w której druga strona nie jest zainteresowana (lub sama jest w sytuacji gdy rozwiązanie umowy będzie dla niej rażącą stratą) ustawodawca przewidział w różnych aktach prawnych, że mogą wystąpić zdarzenia nadzwyczajne które wpływają na zawarte umowy i że w takich okolicznościach należy jednak dokonać zmian w umowie albo wręcz dokonać jej rozwiązania. Sąd wtedy przejmuje rolę arbitra, który ocenia zdarzenie nadzwyczajne, to jak wpłynęło ono na realizację umowy, jakie konsekwencje dla stron będzie miało kontynuowanie umowy i decyduje o tym czy umowa taka winna zostać zmieniona (oraz w jakim zakresie), a nawet czy nie powinna zostać rozwiązana.

Najbardziej znanym przepisem regulującym tę kwestię jest art. 357(1) §1 kodeksu cywilnego zawierający klauzulę o łacińskiej nazwie „Rebus sic stantibus” co w wolnym tłumaczeniu na język polski oznacza „skoro sprawy przybrały taki obrót”.

Zgodnie z tym przepisem

„Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym”.

Już czytając ten można zwrócić uwagę jak jest on rozbudowany, jak wiele zawiera zastrzeżeń i jak wiele kwestii musi zostać poddanych analizie i ocenie aby można było orzec zmianę czy rozwiązanie umowy na jego podstawie.

Mamy tutaj:

1. Nadzwyczajną zmianę stosunku – należy więc ustalić czym jest ta „nadzwyczajność”
2. Zmiana ta musi był połączona z nadmiernymi trudnościami albo grozi rażącą stratą – należy więc ustalić co oznaczają „nadmierne trudności” albo jak rozumieć pojęcie „rażącej straty”
3. Okoliczności wskazanych powyżej strony nie przewidywały przy zawarciu umowy – tutaj wracamy do wcześniejszej analizy umowy
4. Winno nastąpić rozważenie interesów obu stron – a więc nie tylko ocenia się wpływu umowy na jedną stronę, ale ocenia jak jej zmiana czy rozwiązanie wpłynie również na drugą stronę.
5. Ocena powinna nastąpić zgodnie z zasadami współżycia społecznego – należy więc ustalić jakie są te zasady w tym okresie, w tym środowisku, w danym miejscu.
6. Zmiana może dotyczyć sposobu wykonania, wysokości świadczenia czy rozwiązaniu umowy. Przy rozwiązaniu sąd oceni czy konieczne jest dokonanie rozliczenia stron – wg wskazywanych wyżej kryteriów.

Przeprowadzenie tej procedury wymaga więc z jednej strony znajomości rynku, potrzeb i możliwości przedsiębiorców, znajomości przepisów oraz zdolności negocjacyjnych.

Warto aby skorzystać z pomocy doświadczonego prawnika aby właściwie przygotował pisma do kontrahenta, sporządził porozumienie czy ugodę, a w braku możliwości „dogadania się” złożył pozew do sądu.

radca prawny
Andrzej Fortuna